Zespół jelita drażliwego (IBS) – co warto wiedzieć?
Na początek, popatrz na zdjęcie powyżej i weź głęboki oddech. Droga do poradzenia sobie z IBS jest długa i wyboista, ale do przejścia. W razie potrzeby służę pomocą :). A teraz…do konkretów!
W niniejszym wpisie znajdziesz najważniejsze i najbardziej aktualne informacje dotyczące diagnostyki, przyczyn i objawów zespołu jelita drażliwego, a także ocenę skuteczności poszczególnych interwencji dietetycznych w łagodzeniu objawów IBS. Zapraszam do lektury!
Słowa klucze: Zespół jelita drażliwego / IBS / diagnostyka / objawy / dieta low FODMAP / zalecenia NICE / probiotyki / błonnik pokarmowy / dieta bezglutenowa
Spis treści
Zespół jelita drażliwego – co to właściwie jest?
Zespół jelita drażliwego to przewlekłe czynnościowe zaburzenia jelit, charakteryzujące się nawracającym bólem brzucha, związanym z wypróżnianiem lub ze zmianą częstotliwości wypróżniania i/lub zmianą konsystencji stolca1.
Do czynnościowych zaburzeń jelit obecnie zalicza się:
- zespół jelita drażliwego (najczęściej diagnozowane zaburzenie),
- zaparcia czynnościowe,
- biegunkę czynnościową,
- wzdęcia czynnościowe,
- nieokreślone zaburzenia czynnościowe jelit1.
Diagnostyka zespołu jelita drażliwego
Zgodnie z aktualnymi kryteriami diagnostycznymi o zespole jelita drażliwego mówimy, gdy:
ból brzucha występuje przynajmniej raz w tygodniu, przez co najmniej 3 miesiące i towarzyszy przynajmniej 2 poniższym kryteriom:
- ból związany jest z wypróżnianiem,
- ból związany jest ze zmianą częstotliwości stolca,
- ból związany jest ze zmianą konsystencji stolca.
Pierwsze objawy powinny pojawić się co najmniej na 6 miesięcy przed diagnozą2.
Obecnie rozróżnia się 4 podtypy zespołu jelita drażliwego:
- IBS – C, czyli podtyp z zaparciami,
- IBS – D, czyli podtyp z biegunką,
- IBS – M, czyli podtyp mieszany,
- IBS – U, czyli podtyp niesklasyfikowany2.
Objawy zespołu jelita drażliwego
Do najczęstszych objawów zgłaszanych przez osoby dotknięte zespołem jelita drażliwego należą: ból brzucha, wzdęcia, „uwięzione wiatry”, biegunka, uczucie „ucisku odzieży”, uczucie pełności, zaparcia, a także zgaga3.
Dość często IBS towarzyszą również dolegliwości spoza układu pokarmowego, w tym zmęczenie, bóle głowy, ból pleców w odcinku lędźwiowym, zaburzenia nastroju, a nawet depresja4.
Zespół jelita drażliwego jest chorobą przewlekłą, nawracającą, o zmiennym nasileniu dolegliwości, co może w znaczący sposób obniżać jakość życia, a nawet powodować rezygnację z życia zawodowego czy towarzyskiego. Obecnie uważa się, że zespół jelita drażliwego jest jedną z najczęstszych przyczyn nieobecności w pracy5.
Czerwone flagi, czyli co powinno wzbudzać nasz niepokój?
Typowe dla zespołu jelita drażliwego objawy, takie jak bóle brzucha, wzdęcia czy biegunki często występują w chorobach organicznych (w tym w celiakii, zaburzeniach endokrynologicznych, chorobach zapalnych jelit a nawet nowotworach). Dlatego, gdy objawy IBS współistnieją z innymi niepokojącymi objawami lub czynnikami ryzyka (tzw. czerwonymi flagami), lekarz diagnozujący IBS może podjąć decyzję o rozszerzeniu diagnostyki i przeprowadzeniu dodatkowych badań4.
Do takich „czerwonych flag” należą m.in.: nagła nieplanowana utrata masy ciała, niedokrwistość z niedoboru żelaza, wiek powyżej 50 lat, krew w stolcu, nieustępująca codzienna biegunka, gorączka, nasilanie się dolegliwości w nocy czy choroby jelit w wywiadzie rodzinnym6.
Przyczyny zespołu jelita drażliwego
Przyczyny zespołu jelita drażliwego są wieloczynnikowe, bardzo złożone i nie zawsze możliwe do ustalenia. Obecnie uważa się, że w rozwoju IBS znaczenie mogą mieć m.in. zaburzenia osi mózgowo – jelitowej. Oś ta umożliwia obustronną komunikację pomiędzy przewodem pokarmowym a centralnym układem nerwowym. Nieprawidłowości w obrębie funkcjonowania osi mogą przyczyniać się do rozwoju zarówno IBS jak i problemów natury psychicznej. Obecnie wskazuje się, że do zaburzeń osi może dochodzić m.in. na skutek nieprawidłowości w składzie i liczebności bakterii jelitowych, tzw. mikrobicie (więcej o mikrobiocie przewodu pokarmowego możesz przeczytać tutaj). To z kolei może powodować dalsze problemy, m.in. zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego czy nadwrażliwość trzewną na ból1.
Pojawienie się zespołu jelita drażliwego może również być poprzedzone infekcją przewodu pokarmowego (np. podczas egzotycznej podróży). Coraz częściej zwraca się również uwagę na możliwość współistnienia zespołu jelita drażliwego z zespołem przerostu bakteryjnego jelita cienkiego (tzw. SIBO)5. SIBO to stan, w którym z różnych przyczyn znacząco zwiększa się liczba bakterii w jelicie cienkim, co może prowadzić do zaostrzenia dolegliwości w obrębie przewodu pokarmowego.
Więcej o SIBO przeczytasz tutaj.
Brak skutecznego leku?
Dotychczas nie ustalono jednoznacznie przyczyny IBS, w związku z tym nie ma też skutecznej konwencjonalnej metody leczenia1.
Leczenie zespołu jelita drażliwego jest więc przede wszystkim objawowe i skupia się poszukiwaniu sposobów umożliwiających poprawę jakości życia chorego oraz zmniejszanie nasilenia dolegliwości1. Takie postępowanie powinno być oczywiście interdyscyplinarne, dopasowane do danego przypadku i poprzedzone bardzo szczegółową analizą.
Postępowanie niefarmakologiczne w zespole jelita drażliwego
Obecnie uważa się, że w poprawie jakości życia osób z IBS pomocne mogą być „szeroko pojęte” modyfikacje stylu życia (umiarkowana aktywność fizyczna, poszukiwanie sposobów radzenia sobie ze stresem, życie zgodne z naturalnym rytmem). Badania pokazują także, że ulgę mogą przynosić różnego rodzaju alternatywne ścieżki postępowania m.in. psychoterapia poznawczo – behawioralna (co świadczy o ważnej roli stresu w nasileniu IBS), osteopatia, hipnoterapia skierowana na jelita, a nawet joga4,7.
Ogromne znaczenie ma także postępowanie dietetyczne, tym bardziej, że ok. 80% osób z IBS kojarzy nasilenie dolegliwości z czynnikami żywieniowymi7.
Podstawowe zalecenia dietetyczne w IBS
Narodowy Instytut Zdrowia i Doskonałości Klinicznej Wielkiej Brytanii (NICE), opublikował w 2015 roku zaktualizowane zalecenia dotyczące postępowania diagnostycznego i leczniczego w zespole jelita drażliwego (IBS)8. Szczególne miejsce w zaleceniach NICE zajmują rekomendacje żywieniowe.
W zaleceniach zwrócono przede wszystkim uwagę na częstotliwość i regularność spożywania posiłków, spożycie alkoholu, słodyczy, żywności przetworzonej czy obecności błonnika w diecie.
Mimo iż zalecenia NICE opierają się w dużej mierze na podstawowych zaleceniach żywieniowych skierowanych do ogólnej populacji, to ich przestrzeganie okazało się skuteczne w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego nawet u 40 – 50% badanych7.
Dieta Low – FODMAP w zespole jelita drażliwego
Jedną z najskuteczniejszych interwencji dietetycznych pozwalających na złagodzenie objawów zespołu jelita drażliwego jest dieta low FODMAP. Dieta ta została opracowana kilkanaście lat temu przez naukowców z Monash University w Australii. Naukowcy dowiedli, że za nasilenie dolegliwości IBS odpowiadają m.in. powszechnie występujące w żywności związki z grupy FODMAP. Związki te charakteryzują się słabą wchłanialnością, natomiast łatwo ulegają fermentacji w świetle jelita, tym samym przyczyniając się do nasilenia dolegliwości (m.in. wzdęć, biegunek, bólu)8.
Na czym polega dieta? Protokół low FODMAP składa się z 3 faz i polega na czasowym wyeliminowaniu z diety związków z grupy FODMAP, a następnie ponownym wprowadzaniu kolejno poszczególnych związków do diety i określeniu indywidualnego progu tolerancji dla każdego z nich. Dzięki temu protokołowi, osoby z zespołem jelita drażliwego z pomocą wyszkolonego w tym zakresie specjalisty, mają możliwość oceny, które konkretnie związki z grupy FODMAP wywołują w jej przypadku dolegliwości, a które są dobrze tolerowane i mogą być spożywane w większej ilości bez ryzyka nasilenia objawów IBS9.
Skuteczność diety low – FODMAP na przestrzeni lat była oceniana w wielu ważnych badaniach naukowych. Uważa się, że pomaga znacząco zmniejszyć dolegliwości u 50 – 76% dorosłych osób z IBS8.
Ponieważ protokół diety jest dość skomplikowany, a sama dieta wiąże się z koniecznością czasowej eliminacji szeregu produktów, dlatego warto w tym zakresie skorzystać z pomocy. Zapraszam do konsultacji dietetycznej.
Rola błonnika w zespole jelita drażliwego
Chociaż rola błonnika pokarmowego w zespole jelita drażliwego jest badana od dziesięcioleci, to wciąż brakuje jednoznacznych rekomendacji w tym zakresie. Zawsze więc do błonnika w diecie osoby z IBS powinno podchodzić w sposób indywidualny i ostrożny. Na co warto zwrócić uwagę?
- Przede wszystkim należy uważać na suplementację błonnika nierozpuszczalnego, szczególnie w postaci otrębów pszennych. Błonnik ten zamiast pomagać w łagodzeniu dolegliwości może je nasilać10.
- W przypadku wzdęć należy uważać na fermentujący błonnik frakcji rozpuszczalnej, m.in. FOS, GOS czy inulinę. Związki te (należące do grupy FODMAP) występują powszechnie w cebuli, czosnku, wybranych warzywach czy nasionach roślin strączkowych, łatwo ulegają fermentacji co może nasilać dolegliwości (wzdęcia, ból)9.
- Ilość błonnika powinna być ustalana indywidualnie1. Uważa się, że jeśli w diecie osoby z IBS jest bardzo mało błonnika ogółem, można spróbować stopniowo zwiększać ilość błonnika w diecie, szczególnie rozpuszczalnego, który nie ulega łatwo fermentacji (wybrane źródła to: siemię lniane, babka płesznik, lancetowata, jajowata, płatki owsiane, dobrze tolerowane warzywa i owoce).
- Z kolei, gdy w diecie mamy bardzo dużo błonnika (np. jesteśmy wzorowo odżywiającymi się weganami czy wegetarianami), można spróbować zmniejszyć zawartość błonnika w diecie do bezpiecznych, dobrze tolerowanych ilości, z naciskiem na ograniczenie błonnika nierozpuszczalnego, w tym otrębów oraz ew. ograniczenia błonnika silnie fermentującego.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o roli błonnika w diecie kliknij tu.
Dieta bezglutenowa w zespole jelita drażliwego
Mimo iż dieta bezglutenowa była badana pod kątem skuteczności w leczeniu dietetycznym zespołu jelita drażliwego, to obecnie brakuje dowodów potwierdzających jej skuteczność w tym zakresie i nie powinna być rekomendowana w dietoterapii IBS10.
Co prawda, można się spotkać z badaniami, w których osoby bez stwierdzonej celiakii, po wyeliminowaniu źródeł glutenu (w tym pszenicy, żyta czy jęczmienia) deklarowały poprawę. Niemniej, trzeba pamiętać, że zboża glutenowe zawierają także inne związki (w tym związki z grupy FODMAP), które mogą być odpowiedzialne za faktyczne nasilenie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (zerknij do akapitu o diecie low FODMAP).
Probiotyki w zespole jelita drażliwego
Rola probiotyków w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego jest obecnie intensywnie dyskutowana. Pojawia się też w tym zakresie coraz więcej publikacji. Większość towarzystw naukowych na świecie jest zgodna co do tego, że mogą istnieć potencjalne korzyści wynikające ze stosowania konkretnych probiotyków w leczeniu objawów IBS. Szczególnie obiecujące wyniki uzyskano badając skuteczność takich szczepów jak: Lactobacillus plantarum 299v (badany m.in. przez polskich naukowców), Saccharomyces boulardii CNCM 1-745 czy Bifidobacterium infantis 356241.
Niemniej, jakość dowodów którymi dysponujemy aktualnie nie pozwala na formułowanie ostatecznych rekomendacji w tym zakresie7.
Czy to oznacza, że powinniśmy zrezygnować całkowicie z probiotyków chcąc sobie pomóc w IBS? Niekoniecznie, natomiast warto zawsze w tym zakresie uwzględniać rekomendacje towarzystw naukowych, które mówią, że:
- Powinno się wybierać konkretne szczepy lub mieszanki szczepów drobnoustrojów, które zostały konkretnie przebadane pod kątem skuteczności w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego10.
- Decydując się na probiotykoterapię, powinniśmy wybierać tylko jeden produkt i stosować go przez minimum 4 tygodnie, w dawce zalecanej przez producenta, przy jednoczesnym monitorowaniu efektów12.
Podsumowanie
Zespół jelita drażliwego to problem coraz bardziej powszechny. Obecnie uważa się, ze dotyczy nawet 20% społeczeństwa. Ponieważ IBS jest chorobą przewlekłą, nawracającą, o zmiennym nasileniu dolegliwości, to może w znaczący sposób obniżać jakość życia.
Jedną ze skuteczniejszych metod niefarmakologicznych w łagodzeniu objawów IBS może być postępowanie dietetyczne, w tym dieta low FODMAP. Ulgę mogą przynieść też podstawowe interwencje dietetyczne oparte na zaleceniach NICE, brakuje natomiast dowodów na skuteczność diety bezglutenowej i nie powinna być rekomendowana.
Mimo iż temat probiotykoterapii jest obecnie intensywnie dyskutowany i wiąże się z potencjalnymi korzyściami w łagodzeniu objawów IBS, to obecnie brakuje dostatecznych dowodów, aby można było w tym zakresie formułować szczegółowe zalecenia. W tym zakresie zawsze należy postępować ostrożnie.
Piśmiennictwo
- Adrych, K., Zespół jelita drażliwego w świetle najnowszych wytycznych. Forum Medycyny Rodzinnej 2018, tom 12, nr 6, 224–233 233.
- Mulak, A. i wsp., Nowości i modyfikacje w Kryteriach Rzymskich IV. Gastroenterologia Kliniczna 2016, tom 8, nr 2, 52–61.
- Hungin, A. P. S. i wsp., The prevalence, patterns and impact of irritable bowel syndrome: an international survey of 40.000 subjects. Alimentary Pharmacology and Therapeutics. 2003, Volume17, Issue5.
- Nelkowska, D. D., Treating irritable bowel syndrome through an interdisciplinary approach. Annals of Gastroenterology (2020) 33, 1-8.
- Żelowski i wsp., Zespół jelita nadwrażliwego – podstawowe zasady rozpoznawania i leczenia, Pediatr Med Rodz 2013, 9 (3), p. 250–255.
- Lacy, B. E., Rome Criteria and a Diagnostic Approach to Irritable Bowel Syndrome. J. Clin. Med. 2017, 6, 99
- Eswaran, SL. i wsp., A Randomized Controlled Trial Comparing the Low FODMAP Diet vs. Modified NICE Guidelines in US Adults with IBS-D. Am J Gastroenterol. 2016 Dec;111(12):1824-1832.
- Barret, S., How to institute the low-FODMAP diet, Journal of Gastroenterology and Hepatology 2017; 32 (Suppl. 1): 8–10.
- O’Keeffe i wsp., Long-term impact of the low-FODMAP diet on gastrointestinal symptoms, dietary intake, patient acceptability, and healthcare utilization in irritable bowel syndrome, Neurogastroenterology & Motility, 2018; 30 , 1 – 13.
- Pietrzak, A. i wsp., Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne w zespole jelita nadwrażliwego. Gastroenterology Review 2018; 13 (4)
- El-Salhy, M. i wsp., Dietary fiber in irritable bowel syndrome (Review). Int J Mol Med. 2017 Sep; 40(3): 607–613.
- https://www.bda.uk.com/resource/irritable-bowel-syndrome-diet.html
[…] w żywności, specjaliści na całym świecie poznali źródło nasilania się objawów zespołu jelita drażliwego (IBS). Związki te określono akronimem FODMAP oznaczającym „fermentujące oligosacharydy, […]
Cieszę się, że wpis okazał się przydatny do tworzenia treści na Państwa stronie. Powodzenia!