Low – FODMAP, czyli dieta w zespole jelita drażliwego (IBS)
Zespół jelita drażliwego (IBS) to problem coraz bardziej powszechny. Szacuje się, że dotyczy nawet 20% osób. Jednym ze skuteczniejszych sposobów łagodzenia objawów IBS może być dieta ograniczająca spożycie związków z grupy FODMAP. O tym czym jest zespół jelita drażliwego oraz co kryje się za tajemniczą nazwą FODMAP dowiesz się z niniejszego tekstu.
Słowa klucze: dieta low – FODMAP / Zespół Jelita Drażliwego / IBS – Irritable Bowel Syndrome / Bifidobacterium / Prebiotyki / dieta eliminacyjna / Monash University
Zespół jelita drażliwego
Zespół jelita drażliwego (ZJD, IBS – Irritable Bowel Syndrome) to przewlekłe i nawracające zaburzenia czynnościowe jelit, w tym zaburzenia rytmu wypróżniania, bolesność, dyskomfort. W praktyce wygląda to tak, że osoby z IBS często doświadczają biegunek i/lub zaparć, wzdęć, skurczów w podbrzuszu, kruczenia w jelitach. Jak można sobie wyobrazić ciągłe doświadczanie tak przykrych i uciążliwych objawów może znacząco zmniejszać komfort życia, a nawet utrudniać aktywność zawodową czy towarzyską.
Ponieważ przyczyny zespołu jelita drażliwego nie zostały jeszcze do końca poznane, w chwili obecnej dąży się nie do wyleczenia, a złagodzenia objawów IBS i poprawy komfortu życia osób dotkniętych tym zespołem. Jednym ze skuteczniejszych sposobów na złagodzenie dolegliwości w zespole jelita drażliwego może być postępowanie dietetyczne obejmujące czasowe ograniczenie spożycia związków określanych jako FODMAP1.
Czym są związki z grupy FODMAP?
Naukowcy z Monash University (australijskiej uczelni wyższej z siedzibą w Melbourne) stworzyli listę związków odpowiadających za nasilenie objawów zespołu jelita drażliwego. Grupę tych związków określono jako FODMAP (fermentujące oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole)2.
FODMAP to powszechnie występujące w żywności krótkołańcuchowe cukry oraz alkohole cukrowe. Znajdują się m.in. w owocach, warzywach, zbożach, orzechach, a także w żywności przetworzonej – np. napojach. Związki te mogą wykazywać wiele korzystnych właściwości fizjologicznych: m.in. zwiększają objętość stolca, ułatwiają wypróżnianie, wpływają korzystnie na obniżenie poziomu cholesterolu, triacylogliceroli, stymulują wzrost korzystnej mikroflory, m.in. Bifidobakterii, wykazując tym samym efekt prebiotyczny. Zmniejszają także ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, są także substratem do produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych SCFA (m.in. kwasu masłowego) stymulujących właściwy wzrost i regenerację komórek jelitowych. Jest zatem bardzo ważne, aby związki te były z dietą dostarczane w odpowiedniej ilości3.
Prozdrowotne właściwości FODMAP wynikają ze specyfiki przemian jakim podlegają w przewodzie pokarmowym. Po spożyciu nie ulegają bowiem w całości trawieniu i wchłanianiu w jelicie cienkim, lecz przechodzą przez przewód pokarmowy, zwiększając objętość stolca, stymulując motorykę jelit i ulegając przemianom przy udziale bakterii jelitowych w jelicie grubym3.
Osoby zdrowe nie odczuwają w sposób znaczący dyskomfortu wynikającego z zachodzących w jelitach procesów, którym podlegają FODMAP. Inaczej sytuacja wygląda u osób z zespołem jelita drażliwego. Po spożyciu FODMAP osoby takie zgłaszają znaczące nasilenie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego np. biegunki, zaparcia, bóle brzucha, wzdęcia, uczucie pełności. Dlatego w przypadku osób z zespołem jelita drażliwego korzyści przynosi czasowe ograniczenie spożycia FODMAP, a następnie określenie tolerancji dla każdego z tych związków4.
Na czym polega dieta low – FODMAP?
Dieta low – FODMAP (dieta o niskiej zawartości FODMAP) to składająca się z 3 faz interwencja dietetyczna mająca na celu w pierwszej kolejności wyeliminowanie z diety produktów zawierających zwiększone ilości FODMAP, a następnie po 3 – 6 tygodniach diety eliminacyjnej ponowne wprowadzanie kolejno poszczególnych FODMAP do diety i określenie indywidualnego progu tolerancji dla każdego z nich. Dzięki temu protokołowi, osoba z zespołem jelita drażliwego ma możliwość oceny, które konkretnie związki z grupy FODMAP wywołują w jej przypadku dolegliwości, a które są dobrze tolerowane i mogą być spożywane w większej ilości bez ryzyka nasilenia objawów IBS5.
W protokole low -FODMAP chodzi więc o to, aby finalnie dieta osoby z zespołem jelita drażliwego była jednocześnie dla niej bezpieczna i jak najbardziej różnorodna.
Skuteczność diety low – FODMAP na przestrzeni lat była oceniana w wielu ważnych badaniach naukowych. Uważa się, że pomaga ona znacząco zmniejszyć dolegliwości u 50 – 76 % dorosłych osób z IBS6.
Przyjrzyjmy się więc jak wyglądają poszczególne fazy diety Low – FODMAP.
Faza 1 – eliminacja FODMAP
Pierwsza faza protokołu polega na wyeliminowaniu z diety produktów, które zawierają związki z grupy FODMAP i tym samym mogą potencjalnie nasilać objawy IBS. Faza ta powinna trwać do momentu całkowitego lub przynajmniej znaczącego ustąpienia dolegliwości, czyli ok. 4 – 6 tygodni. W tym czasie powinno następować stopniowe ustępowanie objawów ze strony przewodu pokarmowego5.
Pierwszej fazy diety nie powinno się jednak w nieskończoność przedłużać (powinna trwać max. 6 – 8 tygodni). Dieta low – FODMAP jest dietą eliminacyjną, wymagającą rezygnacji ze spożycia części zbóż, owoców, warzyw, produktów mlecznych, co wiąże się z potencjalnym ryzykiem wystąpienia niedoborów części witamin i składników mineralnych3. Z tego względu tak ważne jest właściwe zbilansowanie diety i ograniczenie jej trwania do minimum.
Na szczęście lista produktów o niskiej zawartości FODMAP (przygotowana przez zespół naukowców z Monash University), jest dość długa, dzięki czemu możliwe jest właściwe zbilansowanie diety tak, aby pokrywała ona w pełni zapotrzebowanie na składniki odżywcze.
Co ciekawe, Naukowcy w Monash Univiersity stworzyli także specjalną aplikację FODMAP na telefon, dzięki której można sprawdzić zawartość poszczególnych FODMAP w produktach dostępnych na rynku, czy pobrać przepisy na dania low – FODMAP. Łatwa w obsłudze i bardzo intuicyjna aplikacja może znacząco ułatwić przestrzeganie diety low – FODMAP.
W momencie, gdy po ok. 4 – 6 tygodniach zauważalne jest całkowite lub przynajmniej znaczące ustąpienie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego można zacząć drugą fazę diety. W przypadku, gdy nie nastąpiła poprawa, należy dietę zakończyć. Może być również konieczne zweryfikowanie postawionej wcześniej przez lekarza diagnozy i poszukanie wraz ze specjalistą innej przyczyny dolegliwości7.
Faza 2 – Reintrodukcja FODMAP
Faza reintrodukcji polega na testowaniu wrażliwości na każdy ze związków z grupy FODMAP i określaniu indywidualnego progu tolerancji dla każdego z nich. Faza 2, w zależności od przyjętej strategii, trwa 9 – 11 tygodni, przy czym w każdym tygodniu testuje się tylko jeden rodzaj FODMAP. W trakcie reintrodukcji sprawdza się tolerancję na laktozę, sorbitol, mannitol, fruktozę, GOS oraz fruktany z różnych źródeł7. Podczas fazy 2 wciąż pozostaje się na diecie low – FODMAP i jedynie w wyznaczone dni testuje się dodatkowo poszczególne produkty zawierające większe ilości poszczególnych związków z grupy FODMAP.
Protokół testowania kolejnych związków wymaga dobrej organizacji i przestrzegania konkretnych zaleceń (podobnie jak pierwsza faza diety), dlatego warto w tym zakresie skorzystać z pomocy specjalisty.
Zakończenie diety, czyli co dalej?!
Okres na diecie low – FODMAP to bardzo ważny czas. Po pierwsze, właściwie przeprowadzona faza 1 może przynieść znaczącą poprawę w samopoczuciu – ustąpienie lub znaczące zmniejszenie dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Z kolei druga faza diety umożliwia określenie indywidualnego progu tolerancji dla każdego ze związków FODMAP i tym samym finalnie maksymalne rozszerzenie, zróżnicowanie i uatrakcyjnienie codziennej diety.
Co po zakończeniu diety? Dobrze jest codziennie sięgać do wiedzy, którą zdobywa się w trakcie trwania protokołu i świadomie dokonywać takich wyborów żywieniowych, dzięki którym łatwiej będzie uchronić jelita przed nasileniem dolegliwości, jednocześnie komponując pełnowartościowe, smaczne i zdrowe posiłki. W zdobytej wiedzy siła!
____________________
Piśmiennictwo
- Żelowski i wsp., Zespół jelita nadwrażliwego – podstawowe zasady rozpoznawania i leczenia, Pediatr Med Rodz 2013, 9 (3), p. 250–255
- Gibson, R., History of the low FODMAP diet, Journal of Gastroenterology and Hepatology 2017; 32 (Suppl. 1): 5–7
- Catassi, The Low FODMAP Diet: Many Question Marks for a Catchy Acronym, Nutrients 2017, 9, 292
- Eswaran, Nutrition in the management of gastrointestinal diseases and disorders: the evidence for the low FODMAP diet
- Barret, S., How to institute the low-FODMAP diet, Journal of Gastroenterology and Hepatology 2017; 32 (Suppl. 1): 8–10
- O’Keeffe i wsp., Long-term impact of the low-FODMAP diet on gastrointestinal symptoms, dietary intake, patient acceptability, and healthcare utilization in irritable bowel syndrome, Neurogastroenterology & Motility, 2018; 30 , 1 – 13
- Thuck, Re-challenging FODMAPs: the low FODMAP diet phase two, Journal of Gastroenterology and Hepatology 2017; 32 (Suppl. 1): 11–15
Dziękuję za informację, wszystko ma ręce i nogi. Jednak należy pamiętać że ta dieta jest na tyle uboga w składniki odżywcze że trzeba się często badać.
Ten problem niestety może dotyczyć osób, które bez przygotowania samodzielnie dokonują eliminacji w diecie. To jest dość częsty scenariusz w gabinecie. Na szczęście mądrze zaplanowana dieta low FODMAP w pełni pokrywa zapotrzebowanie organizmu zarówno na energię jak i składniki odżywcze. Trzeba jednak zaznaczyć, że dieta low FODMAP nie zawsze będzie dobrym wyborem. Warto korzystać z pomocy specjalisty.
[…] wrażliwego (IBS). Jednocześnie obszerne badania pozwoliły na opracowanie specjalistycznej diety low FODMAP dedykowanej osobom z zespołem jelita drażliwego. Znajdują się w niej produkty o niewielkiej […]
Cieszę się, że wpis okazał się przydatny do tworzenia treści na Państwa stronie. Powodzenia!